یوزپلنگ آسیایی
نام های دیگر : یوزپلنگ ایرانی
یوزپلنگ آسیایی (به انگلیسی: Asiatic cheetah) یا یوزپلنگ ایرانی (به انگلیسی: Persian cheetah) (نام علمی: Acinonyx jubatus venaticus) یک زیرگونهٔ در بحران انقراض از یوزپلنگ است و بر اساس برآوردها در سال ۱۴۰۱ تنها ۲۰ قلاده از آن در ایران شناسایی شده و دارای شناسنامه بودند که در سال ۱۴۰۲ این امار به ۱۲ قلاده کاهش یافت.
ولی به دلیل استتار خوب این گونه، به احتمال خیلی زیاد بیشتر است و ممکن است باز هم یوز پلنگ در ایران وجود داشته باشد. تعداد یوزپلنگ های ایرانی در مرداد ۱۴۰۴، با افزایش دو برابری به ۲۶ قلاده رسید که ۶ یوز در اسارت و ۲۰ یوز در طبیعت هستند.
ولی به دلیل استتار خوب این گونه، به احتمال خیلی زیاد بیشتر است و ممکن است باز هم یوز پلنگ در ایران وجود داشته باشد. تعداد یوزپلنگ های ایرانی در مرداد ۱۴۰۴، با افزایش دو برابری به ۲۶ قلاده رسید که ۶ یوز در اسارت و ۲۰ یوز در طبیعت هستند.
یوز پلنگ در مناطق بیابانی در سطح منطقه زندگی میکرد و سالها است که نسل آن در معرض نابودی کلی قرار دارد. این جانور فایده زیادی برای طبیعت و محیط زیست دارد. مانند شکار حیوانات پیر و سالخورده که مانع از شیوع بیماریهای مختلف میشوند. نتایج تحقیقات در سال ۱۳۹۹ نشان میدهد که بین ۱۰ تا ۲۰ قلاده یوزپلنگ در مناطق حاشیهٔ کویر مرکزی از جمله توران، نایبندان، درهانجیر و میاندشت وجود دارند . این برآورد نتیجه نقشهبرداری زمینی بدست آمده از بیش از ۱۲۰۰۰ دوربین دید در شب که در مکانهای مختلف بود.
یوزپلنگ آسیایی زمانی در مناطق وسیعی از آسیا از شبهجزیره عربستان و خاور نزدیک تا منطقه خزر، قفقاز جنوبی، بیابان قزلقوم و هند پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتادهای در بیابانهای مرکزی ایران است. آخرین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال ۱۹۷۴ بر میگردد. از آن زمان به بعد، یوزپلنگ به سرعت از سرتاسر قلمرو خود ناپدید شد. ایران از دههٔ ۱۹۷۰ بهعنوان تنها زیستگاه یوزپلنگهای آسیایی شناخته شدهاست.
یوزپلنگ آسیایی دارای پوششی کرکی به رنگ حنایی است که در پهلوها، جلوی پوزه، زیر چشمها و در سمت داخلی پاها، کمرنگتر است. لکههای سیاه کوچک بهصورت خطوط روی سر و پشت سر قرار گرفته و بهطور نامنظم روی بدن، پاها، پنجهها و دم پراکنده شدهاند. نوک دم دارای نوارهای مشکی است. پوشش بدن و یال یوزپلنگ آسیایی، کوتاهتر از زیرگونههای آفریقایی است. اندازهٔ سر و بدن یک یوزپلنگ آسیایی بالغ حدود ۱۱۲ تا ۱۳۵ سانتیمتر و دارای دُمی بلند، بهطول ۶۶ تا ۸۴ سانتیمتر است. وزن این جانور، ۴۳ تا ۵۴ کیلوگرم است. یوزهای آسیایی، دارای دودیسی جنسی بوده و نرها کمی بزرگتر از مادهها هستند.
یوزپلنگ سریعترین جانور خشکی در جهان است.در گذشته تصور میشد که دمای بدن یوزپلنگ در طول شکار بهدلیل فعالیت متابولیکی بالا افزایش مییابد.در مدت زمان کوتاهی در طول تعقیب و گریز، بدن یوزپلنگ ممکن است ۶۰ برابر گرمای بیشتری نسبت به حالت استراحت تولید کند.
طعمههای اصلی یوزهای آسیایی، آهو، جبیر، قوچومیش، کل و بز، خرگوش و جانورانی از قبیل روباه و شغال هستند. به ندرت پیش میآید که یوزها به حیوانات اهلی حمله کنند و معروف نیست که به انسانها نیز حمله کرده باشد.
تهدیدها و چالشها:
1. کاهش و تخریب زیستگاهها
تبدیل زمینها به کشاورزی و مسکونی
گسترش بیابانها و فرسایش خاک
2. تکهتکه شدن زیستگاهها
ورود دامهای اهلی و رقابت بر منابع
کاهش منابع غذایی
شکار بیرویه طعمهها (آهو، جبیر، خرگوش)
رقابت با دامها برای غذا و آب
3. آزار و تهدید مستقیم انسان
شکار غیرمجاز و تجاری
آسیب توسط چوپانان یا سگ گله
جادهها و تصادفات رانندگی
4. عوامل طبیعی و بیولوژیکی
رقابت با پلنگ، گرگ و کفتار
کمبود یوزهای ماده
بیماری و ناهنجاریهای مادرزادی
6. تأثیرات صنعتی و محیطی
فعالیتهای معدنی و جادهسازی
عبور مسیرهای قاچاق مواد مخدر از زیستگاهها
7. تغییرات اقلیمی
خشکسالی و کمبود منابع آب و پوشش گیاهی
یوزپلنگ آسیایی زمانی در مناطق وسیعی از آسیا از شبهجزیره عربستان و خاور نزدیک تا منطقه خزر، قفقاز جنوبی، بیابان قزلقوم و هند پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتادهای در بیابانهای مرکزی ایران است. آخرین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال ۱۹۷۴ بر میگردد. از آن زمان به بعد، یوزپلنگ به سرعت از سرتاسر قلمرو خود ناپدید شد. ایران از دههٔ ۱۹۷۰ بهعنوان تنها زیستگاه یوزپلنگهای آسیایی شناخته شدهاست.
یوزپلنگ آسیایی دارای پوششی کرکی به رنگ حنایی است که در پهلوها، جلوی پوزه، زیر چشمها و در سمت داخلی پاها، کمرنگتر است. لکههای سیاه کوچک بهصورت خطوط روی سر و پشت سر قرار گرفته و بهطور نامنظم روی بدن، پاها، پنجهها و دم پراکنده شدهاند. نوک دم دارای نوارهای مشکی است. پوشش بدن و یال یوزپلنگ آسیایی، کوتاهتر از زیرگونههای آفریقایی است. اندازهٔ سر و بدن یک یوزپلنگ آسیایی بالغ حدود ۱۱۲ تا ۱۳۵ سانتیمتر و دارای دُمی بلند، بهطول ۶۶ تا ۸۴ سانتیمتر است. وزن این جانور، ۴۳ تا ۵۴ کیلوگرم است. یوزهای آسیایی، دارای دودیسی جنسی بوده و نرها کمی بزرگتر از مادهها هستند.
یوزپلنگ سریعترین جانور خشکی در جهان است.در گذشته تصور میشد که دمای بدن یوزپلنگ در طول شکار بهدلیل فعالیت متابولیکی بالا افزایش مییابد.در مدت زمان کوتاهی در طول تعقیب و گریز، بدن یوزپلنگ ممکن است ۶۰ برابر گرمای بیشتری نسبت به حالت استراحت تولید کند.
طعمههای اصلی یوزهای آسیایی، آهو، جبیر، قوچومیش، کل و بز، خرگوش و جانورانی از قبیل روباه و شغال هستند. به ندرت پیش میآید که یوزها به حیوانات اهلی حمله کنند و معروف نیست که به انسانها نیز حمله کرده باشد.
تهدیدها و چالشها:
1. کاهش و تخریب زیستگاهها
تبدیل زمینها به کشاورزی و مسکونی
گسترش بیابانها و فرسایش خاک
2. تکهتکه شدن زیستگاهها
ورود دامهای اهلی و رقابت بر منابع
کاهش منابع غذایی
شکار بیرویه طعمهها (آهو، جبیر، خرگوش)
رقابت با دامها برای غذا و آب
3. آزار و تهدید مستقیم انسان
شکار غیرمجاز و تجاری
آسیب توسط چوپانان یا سگ گله
جادهها و تصادفات رانندگی
4. عوامل طبیعی و بیولوژیکی
رقابت با پلنگ، گرگ و کفتار
کمبود یوزهای ماده
بیماری و ناهنجاریهای مادرزادی
6. تأثیرات صنعتی و محیطی
فعالیتهای معدنی و جادهسازی
عبور مسیرهای قاچاق مواد مخدر از زیستگاهها
7. تغییرات اقلیمی
خشکسالی و کمبود منابع آب و پوشش گیاهی