زاغ بور ایرانی
زاغ کویری، بورمرغ
زاغ بور ایرانی یا زاغ کویری یا بورمرغ (نام علمی: Podoces pleskei) پرندهای از خانوادهٔ کلاغان است و یکی از چهار گونه در سرده Podoces زاغهای زمینی یا زاغهای بور است. نام انگلیسی این گونه گاهی Iranian Ground Jay و گاهی Pleske's Ground Jay است.
زاغ بور تفاوتهای زیادی با دیگر خویشاوندانش یعنی کلاغها و زاغها دارد؛ از جمله زمینزی بودن بهطوریکه حتی در هنگام احساس خطر نیز دویدن را به پرواز ترجیح میدهد، داشتن صدای خوش و رنگ نخودی مایل به قهوهای. زاغ بور ایرانی پرندهای زیرک و تا حدودی مخفی کار است و این امر مشاهده آن را در طبیعت با مشکل مواجه میسازد. از طرفی هماهنگی کامل رنگ پروبال این پرنده با محیط زیست آن و نیز عدم پرواز در ارتفاع بالا، امکان مشاهده آن را در زیستگاههای طبیعیاش کاهش میدهد. از اینرو باور عمومی این است که این پرنده از جمعیت و تراکم نسبتاً پایینی برخوردار است.
این پرنده تنها در مناطق بیابانی و نیمهبیابانی شرق و جنوب شرق ایران، در ده استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی (یک گزارش ناموثق)، شاهرود ( منطقه خارتوران) ، اصفهان، یزد، فارس، کرمان و تهران محدود است و تنها گونۀ پرندهٔ بومزاد (اندمیک) ایران است. در سالهای اخیر در غرب افغانستان هم گزارش شده اما بومی بودنش محل تردید است.
زاغ بور ۲۵ سانتیمتر طول دارد و طول پای آن به ۴۱ میلی متر میرسد. دم و منقارش سیاه، منقارش بلند با اندکی خمیدگی رو به پایین است. رنگ پر و بال نخودی مایل به قهوهای است، صورت کمرنگتر و از پای نوک تا چشمها لکه سیاه رگهمانند و نیز لکه سیاه بزرگی در بالای سینهاش دیده میشود. بالها پهن با دو نوار سفید که در پرواز مشخص میشوند. پاهای آن بلند و سیاهاست و برای دویدن در بیابان تکامل یافتهاست. در واقع بیشتر به هدهد و چکاوک هدهدی شبیهاست تا زاغها و کلاغها.
تهدیدها و چالشها:
کاهش زیستگاههای طبیعی بهدلیل تخریب و تغییر کاربری اراضی بیابانی و نیمهبیابانی
کمیابی و پراکنش محدود در مناطق خاص ایران (جمعیت و تراکم پایین)
مشاهده و پایش دشوار بهدلیل رفتار مخفیکارانه و استتار طبیعی
وابستگی شدید به پوشش گیاهی خاص (مانند قیچ و درمنه) که در اثر خشکسالی یا چرای بیرویه در معرض نابودی است
خشکسالیهای پیاپی و تغییرات اقلیمی که منابع غذایی و زیستگاه را محدود میکند
شکار یا مزاحمت انسانی در زیستگاهها (اگرچه مستقیماً ذکر نشده، از طبیعت مخفیکارانه و دوری از انسان برمیآید)
نبود آگاهی عمومی نسبت به اهمیت این گونه و لزوم حفاظت از آن
اهمیت زیستمحیطی:
تنها پرندهٔ بومزاد ایران است، یعنی فقط در ایران بهصورت طبیعی یافت میشود.
نشانگر سلامت اکوسیستمهای بیابانی و نیمهبیابانی ایران است.
در تعادل زنجیرهٔ غذایی این مناطق نقش دارد (حشرهخوار و دانهخوار).
میتواند بهعنوان گونهٔ شاخص برای پایش وضعیت زیستگاههای بیابانی ایران مورد استفاده قرار گیرد.
این پرنده تنها در مناطق بیابانی و نیمهبیابانی شرق و جنوب شرق ایران، در ده استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی (یک گزارش ناموثق)، شاهرود ( منطقه خارتوران) ، اصفهان، یزد، فارس، کرمان و تهران محدود است و تنها گونۀ پرندهٔ بومزاد (اندمیک) ایران است. در سالهای اخیر در غرب افغانستان هم گزارش شده اما بومی بودنش محل تردید است.
زاغ بور ۲۵ سانتیمتر طول دارد و طول پای آن به ۴۱ میلی متر میرسد. دم و منقارش سیاه، منقارش بلند با اندکی خمیدگی رو به پایین است. رنگ پر و بال نخودی مایل به قهوهای است، صورت کمرنگتر و از پای نوک تا چشمها لکه سیاه رگهمانند و نیز لکه سیاه بزرگی در بالای سینهاش دیده میشود. بالها پهن با دو نوار سفید که در پرواز مشخص میشوند. پاهای آن بلند و سیاهاست و برای دویدن در بیابان تکامل یافتهاست. در واقع بیشتر به هدهد و چکاوک هدهدی شبیهاست تا زاغها و کلاغها.
تهدیدها و چالشها:
کاهش زیستگاههای طبیعی بهدلیل تخریب و تغییر کاربری اراضی بیابانی و نیمهبیابانی
کمیابی و پراکنش محدود در مناطق خاص ایران (جمعیت و تراکم پایین)
مشاهده و پایش دشوار بهدلیل رفتار مخفیکارانه و استتار طبیعی
وابستگی شدید به پوشش گیاهی خاص (مانند قیچ و درمنه) که در اثر خشکسالی یا چرای بیرویه در معرض نابودی است
خشکسالیهای پیاپی و تغییرات اقلیمی که منابع غذایی و زیستگاه را محدود میکند
شکار یا مزاحمت انسانی در زیستگاهها (اگرچه مستقیماً ذکر نشده، از طبیعت مخفیکارانه و دوری از انسان برمیآید)
نبود آگاهی عمومی نسبت به اهمیت این گونه و لزوم حفاظت از آن
اهمیت زیستمحیطی:
تنها پرندهٔ بومزاد ایران است، یعنی فقط در ایران بهصورت طبیعی یافت میشود.
نشانگر سلامت اکوسیستمهای بیابانی و نیمهبیابانی ایران است.
در تعادل زنجیرهٔ غذایی این مناطق نقش دارد (حشرهخوار و دانهخوار).
میتواند بهعنوان گونهٔ شاخص برای پایش وضعیت زیستگاههای بیابانی ایران مورد استفاده قرار گیرد.