پازن

طول بدن پازن ۱۲۰ تا ۱۶۰ سانتی‌متر، طول دمش ۱۲ تا ۱۵ سانتی‌متر، ارتفاع بدنش ۶۵ تا ۹۵ سانتی‌متر، وزن نرها ۷۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم و وزن ماده‌ها ۵۰ تا ۵۵ کیلوگرم است. پازن‌ها دارای جثه‌ای تنومند، دمی سیاه و پاهایی کوتاه دارد. نرها دارای ریش بلند و سیاه رنگ و نوار تیره‌ای روی پشت و شانه هستند که در ناحیهٔ سینه پهن می‌شود و به صورت طوق در می‌آید. رنگ بدن با بالارفتن سن تغییر می‌کند. جوان‌ها بدنی مایل به خاکستری دارند و بالغ‌ها در زمستان کرم رنگ هستند.
شاخ در پازن‌های نر و ماده متفاوت است. نرها که کَل نامیده می‌شوند، دارای شاخ‌های بلند و گره‌داری هستند که طول آن‌ها به ۱۵۰ سانتی‌متر می‌رسد. این شاخ‌های گره‌دار، بلند و زیبای کَل‌ها، که مانند شمشیر به طرف عقب بدن متمایل شده، به صورت نیم‌دایره است و سبب می‌شود اگر زمانی این جانوران از صخره پرت شوند، روی آن غلت بزنند و جان خود را نجات دهند. ماده‌ها نیز دارای شاخ‌هایی بسیار ساده و کوتاه هستند. همچنین شاخ‌ها وسیلهٔ دفاعی کل‌ها در هنگام جفت‌گیری هستند. در این فصل، نرها برای به دست آوردن ماده‌ها با هم به‌سختی جدال می‌کنند. ضرباتی که این حیوانات در هنگام جنگیدن با شاخ‌هایشان به هم می‌زنند، معمولاً در یک‌سوم ابتدایی از طول شاخ‌ها وارد می‌شود.
سن پازن‌های نر را می‌توان از روی شاخ آن‌ها تشخیص داد. هر سالی که از سن پازن‌ها بگذرد، بر طول شاخ و قطر آن افزوده می‌شود و بر اثر این رشد، روی شاخ‌ها برجستگی‌های مشخصی باقی می‌ماند که به آن‌ها «گره» می‌گویند. با شمردن این گره‌ها، می‌توان سن پازن‌ها را حدس زد. رشد شاخ در سال‌های اولیه زیاد است؛ ولی معمولاً از ۷ سالگی به بعد کم می‌شود. رشد این شاخ‌ها در زمستان تقریباً متوقف می‌شود؛ ولی گره‌ها رشد می‌کنند و بزرگ می‌شوند.
کَل‌ها و بزها با جثهٔ نسبتاً بزرگ، یکی از جانوران مورد علاقهٔ شکارچیان هستند؛ تا جایی که تعداد آن‌ها مانند بقیهٔ سم‌داران ایران، در حال کم شدن است. وابستگی پازن‌ها به صخره‌ها و مشخص بودن محل زیست محدود آن‌ها، باعث شده‌است شکارچیان به‌راحتی آن‌ها را پیدا و شکار کنند. هرچه پازن‌ها در مناطق صخره‌ای قادر به فرار و حرکت سریع هستند، در مناطق صاف، بی‌دفاع می‌شوند. برخی شکارچیان از این خصوصیت استفاده می‌کنند و با رَم دادن آن‌ها به دشت، به شکار این جانوران می‌پردازند. یکی دیگر از خصوصیات پازن‌ها، که باعث ازبین رفتن آن‌ها می‌شود، این است که هنگام فرار گاهی می‌ایستند و به پشت سر خود نگاه می‌کنند. این کار به شکارچیان فرصت خوبی می‌دهد تا آن‌ها را شکار کنند.
از آنجایی که کَل‌ها و بزها طعمه‌های بسیار مناسبی برای گوشت‌خواران به‌شمار می‌روند و اگر جمعیت آن‌ها کم شود، نسل گوشت‌خواران منقرض خواهد شد.
شاخ بز کوهی نماد قدرت و نیرو و باروری است. شاخ‌های گاو نر و بز کوهی در دنیای باستان نماد هلال ماه و کشتی نور بودند که در دریای شب سفر می‌کند. از آنجا که ماه را زمان‌های بسیار کهن با باران مرتبط می‌دانستند و خورشید در نظر آنان با خشکی و گرما ارتباط داشت، شاخ خمیده نماد باروری (حاصل خیزی) نیز بود. از این رو، گاهی فقط شاخ خمیده را بر ظرف نقاشی می‌کردند که «برکه‌ای از آب» را فراگرفته بود.

تهدیدها و چالش‌ها:
شکار غیرمجاز برای گوشت و شاخ
کاهش زیستگاه به‌دلیل گسترش انسان و دام
رقابت غذایی با دام‌های اهلی
کمبود منابع آب و چراگاه
آلودگی و تخریب محیط‌های کوهستانی
بیماری‌های مشترک بین دام و حیات‌وحش
کاهش جمعیت و خطر انقراض منطقه‌ای