رودخانه دز
رودخانه دز
دز رودخانهای است که از به هم پیوستن رودخانههای سزار و بختیاری در استان لرستان تشکیل میشود و پس از ورود به استان خوزستان به رود کارون میریزد. رودخانههای سزار و بختیاری خود از قالیکوه و اشترانکوه سرچشمه میگیرند. رود دز بخشی از حوضۀ کارون بزرگ به شمار میرود.
این رودخانه در گذر زمان نامهای مختلفی به خود دیدهاست. از نام این رود تا قبل از حضور مردمان ایلام اطلاعی در دست نیست، اما ایلامیها که اولین قوم ساکن در این سرزمین بودهاند بنا به گفته پروفسور گیرشمن باستانشناس فرانسوی به این رودخانه «ایدیده» (idide) میگفتند که تا بعد از حمله اسکندر و حضور یونانیها مورخین یونانی از این رود با نام «کوپرات» یا دز(یونانی: Κοπράτης) یاد کردهاند.
بر روی رودخانه دز، سدهای بزرگی ساخته شده یا در دست ساخت است؛ که ازجمله آن میتوان به برنامه ساخت سد بختیاری در استان لرستان و نیز به سد دز (ششمین سد بزرگ جهان در زمان ساخت) در اندیمشک و چندین سد تنظیمی اشاره کرد.
در پشت سد دز در کرانه غربی دریاچه پلاژ و تاسیات تفریحی از زمان پهلوی دوم باقی مانده که همچنان مورد استفاده مردم طبیعت دوست و گردشگران قرار میگیرد. همچنین از این نقطه با قایق میتوان به جزیرههای کوچک و بزرگ در میان دریاچه رسید در قسمتی از مسیر رودخانه دز بهدلیل درهای بودن اشکفتهایی مشرف به رود دز کنده کاری شده که در گویش دزفولی به کَت (Kat) معروف میباشند. درگذشته اغلب برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان مورد استفاده مردم بودهاند ولی امروزه محلی برای تفریح مردم میباشد.
هم چنین در مسیر رود آسیابهای آبی دزفول در چند نقطه وجود دارد که برای آرد کردن گندم در گذشته مورد استفاده بودهاست. پیشینه تاریخی آسیابهای آبی دزفول در ارتباط با پل قدیم (دزفول) بوده که به دوره ساسانیان بازمیگردد اما عمده آثار موجود از آسیابها که در سه بخش از رودخانه موجود است به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه بازمیگردد. این سازهها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه ایی، آجر و با ملات ساروج ساخته شدهاند. شکل معماری آسیابها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته ساخته شده و به هم مرتبط هستند. از دیگر کارهای مهندسی شده در مسیر رود دز میتوان به قمشها در دزفول نام برد که از راهرو و بستر و تونلهای زیر زمینی برای انتقال آب رودخانه به زمینهای زراعتی و همچنین شرب مردم در گذشتهاستفاده شدهاست.
چندین طرح برای انتقال آب از حوضه دز درحال بهرهبرداری یا درحال ساخت هستند. طرحهای انتقال آب از حوضه دز و دبی سالیانه آنها بنا بر اعلام سازمان آب و برق خوزستان (زیر مجموعه وزارت نیرو) به شرح زیر است. گفتنی است این آمار در معرض تغییرات هستند. از سوی دیگر برخی، آمارهای رسمی انتقال آب از حوضه کارون بزرگ (شامل رود دز) را نادرست و کمتر از انتقال آب واقعی میدانند.
تهدیدها و چالشها:
کاهش آب بهدلیل انتقال بینحوضهای
خشک شدن بخشهایی از رود
افت سطح آبهای زیرزمینی
آلودگی ناشی از فاضلاب و صنعت
تخریب زیستبوم و نابودی آبزیان
ساخت سدهای متعدد و تغییر جریان
کاهش آب کشاورزی و آسیب معیشت محلی
بر روی رودخانه دز، سدهای بزرگی ساخته شده یا در دست ساخت است؛ که ازجمله آن میتوان به برنامه ساخت سد بختیاری در استان لرستان و نیز به سد دز (ششمین سد بزرگ جهان در زمان ساخت) در اندیمشک و چندین سد تنظیمی اشاره کرد.
در پشت سد دز در کرانه غربی دریاچه پلاژ و تاسیات تفریحی از زمان پهلوی دوم باقی مانده که همچنان مورد استفاده مردم طبیعت دوست و گردشگران قرار میگیرد. همچنین از این نقطه با قایق میتوان به جزیرههای کوچک و بزرگ در میان دریاچه رسید در قسمتی از مسیر رودخانه دز بهدلیل درهای بودن اشکفتهایی مشرف به رود دز کنده کاری شده که در گویش دزفولی به کَت (Kat) معروف میباشند. درگذشته اغلب برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان مورد استفاده مردم بودهاند ولی امروزه محلی برای تفریح مردم میباشد.
هم چنین در مسیر رود آسیابهای آبی دزفول در چند نقطه وجود دارد که برای آرد کردن گندم در گذشته مورد استفاده بودهاست. پیشینه تاریخی آسیابهای آبی دزفول در ارتباط با پل قدیم (دزفول) بوده که به دوره ساسانیان بازمیگردد اما عمده آثار موجود از آسیابها که در سه بخش از رودخانه موجود است به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه بازمیگردد. این سازهها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه ایی، آجر و با ملات ساروج ساخته شدهاند. شکل معماری آسیابها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته ساخته شده و به هم مرتبط هستند. از دیگر کارهای مهندسی شده در مسیر رود دز میتوان به قمشها در دزفول نام برد که از راهرو و بستر و تونلهای زیر زمینی برای انتقال آب رودخانه به زمینهای زراعتی و همچنین شرب مردم در گذشتهاستفاده شدهاست.
چندین طرح برای انتقال آب از حوضه دز درحال بهرهبرداری یا درحال ساخت هستند. طرحهای انتقال آب از حوضه دز و دبی سالیانه آنها بنا بر اعلام سازمان آب و برق خوزستان (زیر مجموعه وزارت نیرو) به شرح زیر است. گفتنی است این آمار در معرض تغییرات هستند. از سوی دیگر برخی، آمارهای رسمی انتقال آب از حوضه کارون بزرگ (شامل رود دز) را نادرست و کمتر از انتقال آب واقعی میدانند.
تهدیدها و چالشها:
کاهش آب بهدلیل انتقال بینحوضهای
خشک شدن بخشهایی از رود
افت سطح آبهای زیرزمینی
آلودگی ناشی از فاضلاب و صنعت
تخریب زیستبوم و نابودی آبزیان
ساخت سدهای متعدد و تغییر جریان
کاهش آب کشاورزی و آسیب معیشت محلی