هیرمند
نام های دیگر: هلمند
هیرمند یا هلمند، نام رودی است که از ولایت هلمند افغانستان روان شده و به دریاچهٔ هامون که دریاچهای مشترک میان کشور افغانستان و ایران است میریزد. رود بزرگ هیرمند از رودهای پرآب افغانستان و آسیا بهشمار میرود که سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آن جریان مییابد و طول آن ۱٬۱۰۰ کیلومتر میباشد؛ از این لحاظ بلند ترین رود واقع میان سند و فرات بهشمار میآید. این رود از بلندیهای کوه بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشتهکوه هندوکش در افغانستان سرچشمه میگیرد و پس از مسافت ۱٬۱۰۰ کیلومتر وارد دریاچهٔ هامون که دریاچهای مشترک میان کشور افغانستان و کشور ایران است میشود.
نام این رود به ریختهای هیرمند، هلمند، هیدمند، هندمند، هیلمن و هیرمن نیز در نسکهای گوناگون تاریخی و گیتاشناسی آمدهاست. نام این رود در اوستا به گونهٔ هئتومنت Haetumant آمدهاست. بخش نخست این نام معنای بنداب یا ورغ یا سد را میدهد و منت نیز همان مند در فارسی کنونی است که معنای دارندگی را میرساند. پس نام این رود به معنای برخوردار از بند میباشد. همچنین در اوستا این نام معنای عام سرزمینی که زود سیراب میشود را نیز دارد. رومیان و یونانیها این رود را Etymandros یا Erymanthus میخواندند.
هیرمند از جنوب باختری کابل پس از پیوستن به رودخانهٔ دیگری به نام ارغنداب از شمال غربی قندهار گذشته و وارد دشت مارگو میشود. این رودخانه، در محل بند کمالخان واقع در خاک افغانستان تغییر مسیر داده و به شمال منحرف میگردد و در بند کهک واقع در ۳۶ کیلومتری جنوب خاوری زابل وارد دریاچهٔ هامون میشود. دریای هلمند بعد از عبور از «شیلهٔ چرخ» در نزدیک سیاه دک و با سیرآب کردن ولسوالیهای «کنگ» و «چخانسور» به سوی هامون پوزک در جهیل سیستان سیر کرده در موقع توفانی سال که آب هلمند بالا میرود، هامون پوزک و هامون هلمند پرشده به هامون صابری میریزند (در کنار مرکز ولسوالی چخانسور دریای خاشرود نیز به هامون پوزک میریزد و در منطقهٔ شند معصوم خان دریای «خسپاس» که گاه سیل میکند نیز به هامون پوزک وصل میشود.
حقابهٔ ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رود هیرمند در منطقهٔ سیستان اشاره دارد. این رود در گذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بودهاست. جدایی هرات از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ (میلادی) به موجب معاهدهٔ پاریس و خودداری گستردهٔ حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئلهٔ حقابهٔ رود هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیستمحیطی دو کشور مبدل ساختهاست.
هیرمند از جنوب باختری کابل پس از پیوستن به رودخانهٔ دیگری به نام ارغنداب از شمال غربی قندهار گذشته و وارد دشت مارگو میشود. این رودخانه، در محل بند کمالخان واقع در خاک افغانستان تغییر مسیر داده و به شمال منحرف میگردد و در بند کهک واقع در ۳۶ کیلومتری جنوب خاوری زابل وارد دریاچهٔ هامون میشود. دریای هلمند بعد از عبور از «شیلهٔ چرخ» در نزدیک سیاه دک و با سیرآب کردن ولسوالیهای «کنگ» و «چخانسور» به سوی هامون پوزک در جهیل سیستان سیر کرده در موقع توفانی سال که آب هلمند بالا میرود، هامون پوزک و هامون هلمند پرشده به هامون صابری میریزند (در کنار مرکز ولسوالی چخانسور دریای خاشرود نیز به هامون پوزک میریزد و در منطقهٔ شند معصوم خان دریای «خسپاس» که گاه سیل میکند نیز به هامون پوزک وصل میشود.
حقابهٔ ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رود هیرمند در منطقهٔ سیستان اشاره دارد. این رود در گذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بودهاست. جدایی هرات از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ (میلادی) به موجب معاهدهٔ پاریس و خودداری گستردهٔ حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئلهٔ حقابهٔ رود هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیستمحیطی دو کشور مبدل ساختهاست.