دلیل شهرت

دانشمند/عالم

بنیان‌گذار دانش جغرافیای نوین و هواشناسی در ایران، مؤسس و اولین رئیس دانشگاه بیرجند

علت وفات

تصادف/سانحه

زمین‌خوردن در منزل شخصی و خونریزی مغزی

محمدحسن گنجی، در ۲۱ خرداد سال ۱۲۹۱ خورشیدی در بیرجند به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات مقدماتی در مدرسهٔ شوکتیهٔ بیرجند، وارد دارالمعلمین عالی تهران شد و در رشتهٔ تاریخ و جغرافیا به دریافت درجهٔ کارشناسی نائل گردید. سپس به‌عنوان دانشجوی برگزیده به اروپا اعزام شد و در دانشگاه ویکتوریا، منچستر انگلستان به تحصیل ادامه داد و در سال ۱۳۱۷، لیسانس تخصصی خود را در جغرافیا اخذ کرد.

وی بار دیگر، در سال ۱۳۳۱، با استفاده از بورس تحصیلی عازم ایالات متحدهٔ آمریکا شد و دکتری خود را در رشتهٔ جغرافیا، از دانشگاه کلارک دریافت کردو پس از بازگشت به ایران، در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و با درجهٔ استادی در سال ۱۳۵۸ بازنشسته گردید. بااین‌حال، وی هیچ‌گاه دست از کار نکشید و از سال ۱۳۶۴ همکاری خود را با مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی آغاز نمود. از سال ۱۳۷۰ به‌عنوان مشاور رئیس دانشکدهٔ علوم زمین با دانشگاه شهید بهشتی همکاری داشت.

وی، علاوه بر مدیریت گروه جغرافیا، ریاست دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی و معاونت دانشگاه تهران، پیش از انقلاب ایران، ریاست ادارهٔ کل هواشناسی ایران و ریاست هواشناسی منطقهٔ آسیا را نیز بر عهده داشته و عضو کمیتهٔ اجرایی سازمان هواشناسی جهان بود.

وی پس از اخذ درجهٔ لیسانس از انگلستان (در سال ۱۳۱۷)، به ایران بازگشت و به مدت ۱۴ سال با سمت دبیری در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا پرداخت.

همچنین پس از اخذ مدرک دکتری در سال ۱۳۳۴ از آمریکا، به ایران بازگشت و پس از طی ۵ سال دورهٔ دانشیاری، در سال ۱۳۳۹ به‌عنوان استادی پاره‌وقت (با رتبهٔ ۱۰) دانشگاه تهران ارتقا یافت و متصدی کرسی جغرافیای انسانی شد. در مهرماه ۱۳۴۷ خدمت تمام‌وقت دانشگاه را پذیرفت و از سال ۱۳۴۸ در سمت استاد و مدیر گروه آموزشی جغرافیا در دانشگاه انجام وظیفه کرد.

در سال ۱۳۵۴، به‌عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران انتخاب شد. وی در بیست‌ونهمین کنگرهٔ اتحادیهٔ بین‌المللی جغرافیایی در کرهٔ جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به‌عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان برجستهٔ جهان شناخته شد، همچنین سازمان هواشناسی جهانی WMO، جایزهٔ علمی سال ۲۰۰۱ خود را به او اعطا کرد. وی نشان درجه سه در خدمات دولتی را نیز دریافت کرده‌است. گنجی، از اوایل انقلاب تا پایان عمر، بالغ بر ۶۳ لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمی، چهره‌های ماندگار، انجمن‌های علمی جغرافیایی و دانشگاه‌ها دریافت کرده‌است.

گنجی، در کنار فعالیت خود در دانشگاه تهران، از مهرماه ۱۳۳۵ تا مهرماه ۱۳۴۷ ریاست ادارهٔ کل هواشناسی ایران را نیز بر عهده داشت. وی در این مدت، نمایندهٔ ثابت دولت ایران در سازمان جهانی هواشناسی بود. او به مدت ۵ سال ریاست هواشناسی منطقهٔ آسیا و عضویت کمیتهٔ اجرایی سازمان یادشده را نیز بر عهده داشت.

او از اردیبهشت ماه ۱۳۴۲ تا مهرماه ۱۳۴۷ معاونت پارلمانی وزارت راه، و در زمان ریاست دانشگاهیِ رضا، از سال ۱۳۴۷، به مدت یک سال سمت معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهده‌دار شد. آنگاه، پس از چندی، مشاور دانشگاه گردید و سپس از خردادماه ۱۳۵۳ عهده‌دار ریاست دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی گردید و تا پایان خدمت ۳۷سالهٔ دانشگاهیِ خود در این سمت باقی بود.

وی در بهمن‌ماه ۱۳۵۴ به افتخار بازنشستگی نائل آمد و از مهرماه ۱۳۵۴ تا پایان سال ۱۳۵۷ ریاست مؤسسهٔ آموزش عالی امیر شوکت‌الملک علم بیرجند را بر عهده داشت و از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بود؛ و از سال ۱۳۷۳ نیز، با سمت مشاور دانشکدهٔ علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، در طراحی و اجرای برنامه‌ها مشارکت داشته‌است.

همچنین از سال ۱۳۶۵ عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) را دارا بوده و با بیشتر دانشگاه‌های تهران، به‌ویژه دانشگاه تربیت مدرس، همکاری داشته و در دوره‌های دکتری جغرافیا تدریس کرده‌است.

وی همچنین عضویت کمیتهٔ رهبری اطلس اقلیمی ایران را در سازمان هواشناسی ایران بر عهده داشته‌است.